Ruimtevaart 1: geleide fantasie en collages maken

Het verkennen van een probleem is het begin van elk ontwerpproces. Bij onderwerpen die te maken hebben met emoties zoals duurzaam natuurbeheer of koffiedrinken, gebruiken studenten creativiteitstechnieken die hier op inspelen zoals de vijf zintuigen, geleide fantasie en het maken van collages. In dit blog laten we zien hoe dit soort technieken door kinderen tussen de zes en de twaalf jaar en door TU-studenten zijn gebruikt in een project waarin een opstelling over ruimtevaart voor een science centrum wordt ontworpen.

Ontwerpen van een opstelling voor een science centrum

Voor onderwerpen die veel met emoties te maken hebben, zijn een aantal specifieke technieken voor divergent denken ontwikkeld. Voorbeelden zijn de vijf-zintuigen-methode, de geleide fantasie en werken met collages. Via deze technieken krijg je meer gevoel voor de manier waarop mensen een product ervaren. Doel is om de leden van het ontwerpteam zicht te geven op de diepere betekenis van een product. Hoe beleeft iemand het koffiedrinken en wat betekent natuur voor iemand?

Twee van deze technieken heb ik uitgeprobeerd in een project over de ruimtevaart: geleide fantasie en collages maken. Ruimtevaart heeft namelijk alles met emoties te maken. De één associeert ruimtevaart met spanning en heldendom, een ander ervaart een gevoel van vervreemding en ziet de mens als een kleine mier in het universum. Dit project heb ik eerst met studenten Industrieel Ontwerpen (IO) uitgevoerd en daarna in de plusklas die door Kasper Ponte in het Science Centre Delft wordt georganiseerd. In beide gevallen was de opdracht hetzelfde:

Ontwerp een spel over ruimtevaart of een nieuwe ruimtevaart-opstelling voor een science centrum

Geleide fantasie: een reis in de ruimte

Na de uitleg van de opdracht, een korte introductie over ruimtevaart, over ontwerpen en creatief denken en een energizer, gingen we met de plusklas naar de tuin van het Science Centre Delft. Elke begeleider zocht met een groepje kinderen een plek op in de tuin waar ze heerlijk ontspannen konden zitten. De begeleider vroeg aan de kinderen of ze ontspannen zaten of lagen en of ze hun ogen dicht wilden doen. Daarna lazen we het verhaal voor. Dat ging erg goed, je kon merken dat ze al snel meegenomen werden door het verhaal. In het verhaal maakt het kind, vanaf een bekend strand, met een raket een reis door de ruimte. In de ruimte doet het kind allerlei ontdekkingen en stelt het vragen. Tot slot reizen ze weer terug naar het stand, de tuin bij het Science Centre Delft en gaan de ogen weer open.

Collages met ecoline

Na het vertellen van het verhaal was het niet nodig om na te vragen wat ze hebben beleefd. Ze mochten dat namelijk laten zien door het maken van een collage van hun ruimtereis, ontdekkingen en vragen. We gingen terug naar binnen waar in een workshopruimte een tafel vol met uitgeknipte plaatjes van allerlei voorwerpen, situaties en onderwerpen klaar stond. Door plaatjes uitgeknipt neer te leggen is er geen afleiding en kunnen ze vanuit hun gevoel beelden kiezen die passen bij de ruimte. Overigens is het voldoende om een paar afbeeldingen over ruimtevaart er bij te leggen, het is vooral belangrijk dat het gevarieerde en inspirerende beelden zijn. Ook was er ecoline en Oost-Indische inkt om in de collages te gebruiken. Het was opvallend hoe gemakkelijk de leerlingen op gang kwamen. Ook leerlingen die het in andere situaties lastig vinden om te beginnen met een tekening waren direct aan de slag.

Vertellen over je collage & brainstorm

Bij het project met de IO-studenten ontstond er een boeiend en diep gesprek over hoe zij – elk voor zich – de ruimte beleefden als kind en nu als volwassene. In de plusklas hebben de kinderen elkaar ook verteld over hun eigen collage, over wat ze zagen en ervaarden tijdens hun ruimtereis en over wat zij willen weten over de ruimte. De begeleiders schreven dit op memo’s.

Het vertellen over de collage en wat ze wilden weten over de ruimte was niet altijd makkelijk voor de kinderen. Misschien is de vraag te persoonlijk en daardoor niet veilig genoeg. Ook vraagt het veel concentratie om naar de ander te luisteren. Wel brengt de geleide fantasie en het maken van collages een enorme gedachtestroom over de ruimte op gang bij alle kinderen in deze plusklas.

Voor ons als onderzoekers en ontwikkelaars van de methodiek, een reden om nog eens kritisch na te denken over de manier waarop je in de klas een gesprek voert over persoonlijke ervaringen. In onze andere ontwerpprojecten zoals de Beweegtuin en Designed by Kids, hebben we voor dit onderdeel gespreksmethoden die voor meer veiligheid zorgen ontwikkeld, hierover in latere blogs meer.

Toch had de aanpak een goed resultaat. In elke team werden er in circa 20 minuten, gemiddeld 25 vragen en ideeën bedacht. De vragen over de ruimte zijn intrigerend en bijzonder diepgaand zoals: Heeft de ruimte een patroon? Wat is er achter het zwarte gat? Hoe ruikt het heelal? Hoe kan de zon altijd branden? Ook kwamen de leerlingen met een aantal spelideeën: Trommelplaneet-voetbalplaneet, Ufo’s of sterren kapot schieten en Alienbord (ipv ganzenbord) met vragen over de ruimte.

Drama als afsluitende activiteit

De afsluiting van deze ochtend is bedacht door Dorimieke, de leerkracht van deze plusklas. De leerlingen hebben woorden uit de brainstorm uitgebeeld. Dat gaf geweldige creatieve vondsten zoals het uitbeelden van een explosie of een zwart gat!

De gehele lesactiviteit heeft – met pauze erbij – twee uur geduurd. De leerlingen hebben het onderwerp ‘Wat kinderen graag willen leren over de ruimte’ verkend en hebben daarmee een basis gelegd voor het ontwerpen van een opstelling of spel voor een science centrum. In het volgende blog gaan we in op het vervolg van het ontwerpproces. De leerlingen gaan in groepjes bestaande opstellingen in het science centrum analyseren en een aantal (spel) concepten genereren en uitwerken.

Praktisch:

De activiteit is geschikt voor plusklassen en reguliere klassen.
Je verbindt techniek aan beeldende kunst & aan verhalen
Het verhaal ruimtereis is hier te downloaden
Oost-indische inkt is niet goed uitwasbaar.
Het totale project duurde bij ons 6 uur. In een nieuwe opzet zou ik kinderen in groepjes van twee of drie een paar vragen laten uitkiezen om via het lezen van boeken, kijken van filmpjes en interviews te laten beantwoorden. Zo hebben ze meer kennis die ze kunnen verwerken in het spel of de concept-opstelling.